Grondrechten en de kleine vrede in de samenleving
door Harry Lamberink (artikel namens genoemde organisaties in Trouw, juli 2010)
Profielorganisaties in het bijzonder onderwijs, de Besturenraad, de Bond Katholiek Onderwijs, de ISBO, het LVGS en de VGS vragen aandacht voor de politieke ontwikkeling waarbij grondrechten voorwerp worden van politieke schermutselingen. De organisaties waarschuwen ervoor de vrijheid van onderwijs op te offeren ten gunste van andere belangen in de samenleving. Het morrelen aan één van de grondrechten kan niet anders dan met schade voor de rechtstaat als geheel.
De Nederlandse rechtstaat beschermt haar burgers tegen inmenging door de staat in hun persoonlijk leven. De meest basale rechten van burgers zijn verankerd in de grondwet, die de basis vormt voor de rechtstaat. Dankzij de grondwet kunnen burgers, of ze nu behoren tot meerder-
Nederland heeft zestien miljoen inwoners. Van hen stammen drie miljoen af van immigranten uit meer dan honderd landen. Het Nederlanderschap geeft daarbij een zekere verbinding, maar tegelijk verschillen mensen en groepen van elkaar: door hun herkomst, door hun godsdienst, door hun gewoonten. In Nederland mag dat. Ook de autochtone Nederlanders verschillen van elkaar in godsdienst, politieke overtuiging, taalgebruik en ga zo maar door. Variëteit is de regel. En toch vormen we samen één volk, verbonden door het gebied waarin we wonen, de taal, onze nationale symbolen, ons oranje, en geordend door de burgerlijke wetgeving die het samenleven aan regels bindt. Dat maakt het land leefbaar.
De grondrechten verwijzen alle naar basale waarden van het mens-
De werkelijkheid is echter complex. In de praktijk blijken situaties voor te komen waarin burgers zich op verschillende grondrechten beroepen die in de praktische situatie met elkaar botsen. Omdat het vrijwel altijd gaat om fundamentele rechten grijpt een dergelijke botsing vaak diep in bij de burgers die het betreft. De betrokken burgers weten zich geraakt in hun existentie, hun identiteit of hun diepste overtuigingen. In dergelijke situaties recht te doen aan alle partijen vraagt een zorgvuldige weging van belangen. Een rechtsgang kan noodzakelijk blijken waarbij de burgerlijke rechter de concrete belangen in beeld brengt en tegen elkaar afweegt.
Grondrechten spelen zo een wezenlijke rol bij de kleine vrede in de samenleving. Burgers kunnen terugvallen op de grondwet en bij botsingen kunnen ze ervan verzekerd zijn dat hun belangen niet lichtvaardig wordt vertrapt. Er heeft immers een zorgvuldig proces plaats van wikken en wegen. Daarmee kan niet worden voorkomen dat een burger of een organisatie zich uiteindelijk benadeeld voelt. Immers na weging is er altijd sprake van een beslissing.
Tegelijk beseffen de onderwijsorganisaties dat nieuwe werkelijkheden in de samenleving een nieuwe doordenking vragen van de maatschappelijke opdracht van het onderwijs. De organisaties zijn bereid daarover mee te denken.
Het oplossen van maatschappelijke vraagstukken, zoals bijvoorbeeld die van de onderwijsachterstanden, vraagt veel inzet. Maar aantasting van grondrechten moet onder alle omstandigheden als disproportioneel worden afgewezen. Artikel 23 van de Grondwet borgt thans pluriformiteit in het onderwijs. We zouden het ten zeerste betreuren als religieuze en culturele minderheden de ruimte zou worden ontnomen om in een seculiere meerderheidscultuur hun specifieke visie en identiteit in eigen instellingen tot uiting te brengen. In de afgelopen tijd zijn suggesties gedaan om de ruimte van scholen op diverse punten in te perken. Vanuit verschillende politiek partijen wordt er voor gepleit de inhoud van het onderwijs, het Wat, veel meer dan nu het geval is vanuit de overheid voor te schrijven. Met name linkse partijen willen een einde maken aan de vrijheid van scholen op een toelatingsbeleid op basis van hun eigen identiteit. Diezelfde partijen overwegen het deze scholen ook te beletten nog langer gebruik te maken van hun grondwettelijk recht om zelf te bepalen wie in de school als leerkracht worden aangesteld.
De organisaties in het bijzonder onderwijs constateren met zorg dat weging of hiërarchie van de grondrechten voorwerp is geworden van de politiek. De discussie is dan welk van de grondrechten het belangrijkste is. Die vraag is ten principale niet te beantwoorden omdat deze grondrechten in alle gevallen in concrete situaties raken aan de diepste existentie van burgers. Het kan dan ook niet anders dan dat prioritering van grondrechten ook leidt tot een onderscheid tussen eersterangs-
Wij roepen de politieke partijen op er voor te waken dat dit werkelijkheid wordt.